Intermezzo – Kasteelboerderij (1)

De Kasteelboerderij. Veelbesproken de afgelopen weken, althans op Horst-sweet-Horst (klik hier en hier). Waar hebben we het eigenlijk over als het om de Kasteelboerderij gaat? Hoe oud is ze? Waarvoor diende ze? Waarom ligt ze waar ze ligt? Wat maakt haar bijzonder?

Eerst de ouderdom. De vier nog aanwezige muurankers vormen samen het jaartal 1744. Dat is naar alle waarschijnlijkheid inderdaad het bouwjaar. De naam van de bouwmeester is niet overgeleverd. Wel staat vast dat op dezelfde plaats al eerder een boerderij moet hebben gelegen. Dat valt onder meer af te leiden uit een tekening die Jan de Beijer in 1738 maakte van het kasteel en zijn omgeving.

De benaming ‘kasteelboerderij’ duidt al op een verband tussen de boerderij en het aanpalende kasteel. Maar haar functie blijkt duidelijker uit een alternatieve benaming: De Tiendschuur. Een tiend(e) was een belasting waarbij men een tiende deel van de opbrengst diende af te dragen. De inning gebeurde lange tijd niet in geld maar in natura, waarbij de tiendheffer een tiende deel van een oogst op de velden ging ophalen. De veelal uit granen bestaande tienden werden opgeslagen in een grote schuur, die de naam tiendschuur kreeg. Het feit dat ook de heren van Horst tiendrecht bezaten, verklaart de locatie van De Tiendschuur/Kasteelboerderij.

Ook toen het kasteel in de negentiende eeuw in verval raakte, bleef De Tiendschuur opslagplaats. Ze fungeerde nu als schuur voor de Hof ter Binnen, een voormalige pachtboerderij van het kasteel die tevens diende als poortgebouw voor het kasteel. In juni 1920 werd de Hof ter Binnen getroffen door de bliksem en brandde tot de grond toe af.

Slechts de poort resteerde. Ze is tot op de dag van vandaag bewaard gebleven.  

De iets verderop gelegen en bij de brand gespaarde Tiendschuur werd eind 1920 met stenen afkomstig van het kasteel verbouwd tot boerderij. Tegen de linker kopgevel van de schuur werd een woonhuis aangebouwd. In 1979 volgde ten slotte een nieuwe verbouwing, waarbij het stal- en schuurgedeelte een horecabestemming kreeg.

Het voorgaande is mede gebaseerd op de beschrijving die Thijs Pubben van de Kasteelboerderij maakte en die in 1993 is gepubliceerd in deel 4 van Horster historiën (p. 208-209). Over de betekenis van het pand schrijft hij:

‘De tiendschuur is met name interessant vanwege de relatie tussen de bouwperiode waarin ze is opgericht en de constructie die is toegepast. (…) De tiendschuur heeft een dekbalkconstructie met dekbalken die de hele breedte van het gebouw overspannen, opgelegd op dragende muren en in het midden ondersteund door stijlen. Op de dekbalken rusten de dakspanten. Het is niet ondenkbaar dat de tiendschuur in Horst het eerste gebouw met een agrarische functie is geweest dat op deze manier is geconstrueerd.’

Daar komt nog bij dat de Kasteelboerderij het enige gebouw is met een directe relatie tot het kasteel dat in min of meer originele staat behouden is gebleven.