Intermezzo – Franz Clemens von Fürstenberg (4)

Nieuwe aflevering in de kleine serie over Franz Clemens von Fürstenberg, de laatste bewoner van kasteel Huis ter Horst. Het zij nog maar eens herhaald: bron is een prachtig artikel van Horst Conrad (klik hier voor de titelgegevens).

We waren gebleven in 1788. Sophie von Ascheberg, de echtgenote van Franz Clemens, heeft een dochter gebaard. Die wordt op gezag van Franz Clemens na drie weken ondergebracht bij een boerin, twintig kilometer verderop, waar Charlotte onder eenvoudige omstandigheden dient op te groeien. Franz Clemens blijft ondertussen lichamelijk geweld tegen zijn echtgenote gebruiken. Sophie is dat in 1791 – het jaar waarin Franz Clemens naar Huis ter Horst verhuist – zo beu dat ze Franz Clemens na zeven jaar huwelijk verlaat. Een in die tijd uiterst ongebruikelijke stap, die indruist tegen het katholieke huwelijksrecht. Franz Clemens eist meerdere keren dat Sophie bij hem terugkeert. Zij is daartoe bereid mits hij belooft zijn eigenzinnige levenswijze op te geven. Franz Clemens weigert categorisch: hij laat zich niet door zijn eigen vrouw de les lezen – als er iemand voorwaarden dient te stellen, dan hij.

Onder druk van de familie van Franz Clemens komt het in 1798 tot een nieuwe verzoeningspoging. Sophie wordt nogmaals aan het verstand gebracht dat ze zondigt tegen het katholieke huwelijksrecht. Als ze de onderhandelingen afbreekt, geeft bisschop Franz Egon von Fürstenberg, een oom van Franz Clemens,

haar te verstaan dat ze dan ook niet langer op verdere ondersteuning van de familie hoeft te rekenen. Verbitterd schrijft Sophie: ‘Der Gedanke an Noth sollte mich also näher zu einer Aussõhnung stimmen? Elend macht nur niedrige Seelen kriechen.’ Ze besluit definitief met haar man te breken en keert terug naar Münster. Daar ondervindt ze opmerkelijk veel steun voor haar handelwijze. Zelfs bij de familie Von Fürstenberg heeft Sophie het niet helemaal verkorven. Een jongere broer van Franz Clemens stopt haar regelmatig wat toe en bisschop Franz Egon von Fürstenberg, die haar eerder zo onder druk heeft gezet, bepaalt bij testament dat Sophie en haar dochter een jaarlijkse toelage van tweeduizend daalder krijgen. Franz Clemens ontvangt niets: zijn keuze voor een filosofische levenswijze betekent volgens zijn oom tevens een keuze voor een leven zonder behoeften.

In 1802 raakt Franz Clemens ook nog eens zijn dochter kwijt: waarschijnlijk op initiatief van de familie Von Fürstenberg komt Charlotte definitief onder de hoede van haar moeder, iets waartegen Franz Clemens zich altijd heftig had verzet.

Volgende keer: meer over de gedragingen van Franz Clemens in Horst.