Intermezzo – Meester van Elsloo

Horst, het centrum van de wereld. Zoals het hoort. En dat nog wel in Maastricht, het chauvinistische Maastricht. Plaats delict: het Bonnefantenmuseum. Aanleiding: een tentoonstelling over de Meester van Elsloo. Best bijzonder, een tentoonstelling over iemand die nooit heeft bestaan.

Over de Meester van Elsloo zijn boeken vol geschreven. Op grond van een aantal overeenkomende stilistische kenmerken schreef kunsthistoricus J.J.M. Timmers in 1940 vijf houten laatmiddeleeuwse heiligenbeelden toe aan één maker. Diens naam kon hij niet achterhalen. Omdat hij het beeld van Anna te Drieën uit de Sint-Augustinuskerk in Elsloo het meest aansprekend vond, bedacht hij de (nood)naam Meester van Elsloo voor deze onbekende beeldhouwer. Daarmee was de beer los: Timmers en anderen schreven in de daaropvolgende decennia in totaal een kleine tweehonderd beelden in en om de huidige provincie Limburg toe aan de Meester van Elsloo. Daaronder twee beelden uit de Sint-Gertrudiskerk in Lottum en liefst elf beelden uit de Sint-Lambertuskerk in Horst. Intussen heeft onderzoek uitgewezen dat het een mythe is om te denken dat al die tweehonderd beelden het werk zouden zijn van één man: ze zijn gemaakt door meerdere beeldhouwers in meerdere ateliers in meerdere plaatsen.

De tentoonstelling in Maastricht toont meer dan vijftig beelden die ooit zijn voorzien van het predicaat Meester van Elsloo. Het mooie is dat je hier als bezoeker de rol van onderzoeker krijgt toebedeeld. Je wordt namelijk nadrukkelijk uitgenodigd om aan de hand van haardracht, plooival en handen zélf de overeenkomsten en verschillen tussen de beelden te ontdekken. Als vanzelf kom je zo tot de conclusie dat de beelden nooit door één kunstenaar kunnen zijn vervaardigd.

Als ik goed heb gekeken (wat niet helemaal zeker is), telt de tentoonstelling twee ‘Horster’ beelden van de Meester van Elsloo plus het Gertrudisbeeld uit de kerk van Lottum (en daarnaast zowel uit Horst als Lottum nog een beeld van Kersten Woyers, een laatmiddeleeuwse beeldhouwer die wel bij naam bekend is) – bloeit je chauvinistische hart toch weer van op.

De Horster Agnes, met haar uitbundige beschildering (typerend voor de periode rond de vorige eeuwwisseling) en het lam aan haar voeten, is weergegeven als een dame om werkelijk ‘u’ tegen te zeggen.

Het eveneens Horster Piëtabeeld is daarentegen een toonbeeld van sereniteit. Het kreeg in 1984 zijn oorspronkelijke, zestiende-eeuwse beschildering terug.

Opmerkelijk is dat in een rotsblok aan de zijkant, ter hoogte van de rechterschoen van Maria, een kleine vos is uitgehouwen. Wat het dier daar doet is onduidelijk – de mogelijkheid is wel eens geopperd dat dit een verwijzing zou kunnen zijn naar de naam van de maker (‘Vos’ of ‘De Vos’). In de Sint-Lambertuskerk is de vos alleen te zien met behulp van een spiegel. Hier in Maastricht is ie ook te bekijken zonder dat hulpmiddel. Alleen dat al zou voldoende aanleiding moeten zijn om naar het Bonnefantenmuseum af te reizen. U heeft nog tot en met 16 juni de kans ...