Klein mysterie 612 – Mooie schoenen

‘Dialectwebsite in het nieuw’, kopte Dagblad De Limburger onlangs. Het bleek te gaan om www.limburgsedialecten.nl. ‘De site bestond al wat langer, maar is grondig op de schop genomen. Nieuw is bijvoorbeeld de geluidsdatabank die de verschillen tussen dialecten hoorbaar maakt.’ Daarmee was mijn nieuwsgierigheid voldoende geprikkeld.

Een van de onderdelen van de geluidsdatabank (klik hier) is de in 28 Limburgse dialecten vertaalde zin: ‘Ze heeft haar mooie schoenen aangedaan en gaat vanavond uit.’ In het Kerkraads wordt dat iets van ‘Zjje h#d d*r sju@ sjoâ aj)edo!’, in het Spaubeeks ‘’t Haet zien sjoean sjoon aangedaon want vanaovend geit ’t oet’, in het Venloos ‘Ze haet haor mooie schoon aangedaon en geit vanaovend oet’, in het Grubbenvorster ‘Ze haet eur moejje schoon aangedaon en geit venaovend oet’.

En in het Horster? ‘Ze haet ur moeei schoon agedaon en giet vanaovend oet.’ Althans volgens Ger Gubbels, want hij is het die je de zin hoort uitspreken. Als iemand het mij had gevraagd, dan zou ik waarschijnlijk met min of meer dezelfde vertaling zijn gekomen als Ger (met dit verschil dat het bij mij ‘vnaovend’ zou zijn geworden). Wat niet wegneemt dat er met name bij de vertaling van ‘mooi’ geen vraagtekens te zetten zouden zijn. ‘Moeei’ ligt inderdaad voor de hand. Maar waarom niet ‘schon’? Zelf gebruik ik ‘schon’ weliswaar uitsluitend in de betekenis van ‘schoon’ (‘Zoë, de taffel is wer schon’), maar ik geloof dat ik in dit geval niet representatief ben voor de Horster dialectsprekers. Die gebruiken ‘schon’ ook in de betekenis van mooi: ‘Wát is ’t hee schon’ of ‘Wát hedde toch en schon kliëd á’. Waarom dan niet schon schoon? Vanwege de alliteratie? Met andere woorden: zou schon laarze wel kunnen? En zo niet, waarom niet?

Laten we het ook nog eens over een heel andere boeg gooien: ‘beste’ is dat niks? ‘Ze haet ur beste schoon agedoan.’ Het Horster ‘beste’ betekent dan weer net iets anders dan het Nederlandse. Vergelijk het met de beste kamer: de mooie of mooiste kamer. Of wat had u gedacht van sóndágse? ‘Ze haet ur sóndágse schoon agedaon en giet vanaovend oet.’ Al kan sóndágse dan weer niet in de schaduw staan van zijn prachtige antoniem: waerkendágse. ‘Heej haet de waerkendágse schoon a en blieft thoes.’

Blijft machtig schon dat dialect!