Klein mysterie 748 – Kunst

Wat is kunst? Wanneer wordt kunst een kunstje? Wanneer ben je kunstenaar? Wanneer kunstenmaker? Vragen die me de afgelopen weken bezighielden. Vragen waarover ongetwijfeld boeken zijn volgeschreven. Boeken die ik nooit heb gelezen en vermoedelijk ook nooit zal lezen – ik houd me het liefst verre van het theoretische: doe mij maar het tastbare, dat wat aan de oppervlakte komt. En toch: wat is kunst, wanneer ben je kunstenaar? Is iets pas kunst als het in een museum staat of hangt? Is iets pas kunst als het ook bedoeld is als kunst? Ben je pas kunstenaar als je ervoor bent opgeleid?

Ruim twee maanden geleden publiceerde ik hier een stukje over een gecraqueleerde zeikton. Geweldig ding, daar niet van, maar in mijn ogen (waarschijnlijk) geen kunst. Eerder een speling van de natuur. Een essentiële voorwaarde om iets kunst te noemen is, dunkt me, dat de mens eraan te pas moet zijn gekomen. 

Goed. Maar nu dit: aan de Slikweg in America trof ik drie weken geleden een prachtig ensemble van overwegend verroeste landbouwwerktuigen en -benodigheden aan. Mijn absolute favoriet: een verroest frame, aan alle kanten behangen met rollen ijzerdraad, bedoeld om tussen bonenstaken te spannen. 

Het kan zijn dat het frame met de rollen ijzerdraad en de overige werktuigen onderdeel zijn van een kunstexpositie. Erg waarschijnlijk lijkt me dit niet, al was het maar omdat er geen enkele bekendheid aan is gegeven. Dit moet welhaast iets functioneels zijn dat niet bewust is gecreëerd en niet bewust op precies deze plaats is neergezet. Nee, dit is niet iets artistieks dat hier staat om mooi te wezen. En toch is het mooi. Of althans: ik vind het mooi. Heel mooi zelfs. 

Is dit kunst? Ik ben geneigd te denken van niet, eerder iets kunstigs. Of kan iets dat niet als kunst bedoeld is toch kunst zijn? Kan iemand – bijvoorbeeld de schepper van deze installatie met frame en ijzerdraad – kunstenaar zijn zonder dat hij of zij daar zelf weet van heeft?

En als iemand deze installatie in een museum voor hedendaagse kunst zou exposeren, is het dan ineens wél kunst? En de schepper ervan bijgevolg wél kunstenaar? Of is de kunstenaar eerder degene die iets functioneels uit zijn context haalt en het verheft tot iets artistieks? Of hoort er dan ook een verhaal of een verklaring bij, bijvoorbeeld over losse eindjes, verbindingen maken of buren die niet meer met elkaar communiceren?

Vanmiddag fiets ik nogmaals langs het frame met de rollen ijzerdraad. Nu ligt er ineens een stapel autobanden voor! Toch een kunstexpositie? Toch kunst? Toch een kunstenaar?

Help! Waar moet dit heen? Volgende keer toch maar gewoon aan de oppervlakte blijven.

Klein mysterie 747 – Van Dijck Groenteproducties (4)

Stel u rijdt 100 waar u 80 mag rijden en u wordt aangehouden door de politie. Verwacht u dat u een fikse bekeuring krijgt? Of verwacht u dat de betreffende agent zegt ‘Mevrouw/meneer, ik constateerde zojuist dat u 100 reed waar u slechts 80 mocht rijden, maar dat is geen enkel probleem hoor, verkeersregels zijn er immers om te worden overtreden’?

Natuurlijk verwacht u dat u een forse bekeuring krijgt. Maar stel nu eens dat de agent inderdaad zegt dat verkeersregels er zijn om te worden overtreden. Verwacht u dan dat de agent op staande voet wordt ontslagen zodra zijn superieuren hier weet van krijgen? Of verwacht u dat de agent goedkeurend wordt toegeknikt door zijn superieuren en zijn superieuren de loftrompet over hem steken? 

Natuurlijk verwacht u dat de agent op staande voet wordt ontslagen. Maar stel nu eens dat zijn superieuren inderdaad de loftrompet over hem steken. Verwacht u dan dat de Tweede Kamer moord en brand schreeuwt? Of verwacht u dat de Tweede Kamer de agent en zijn superieuren prijst voor hun handelwijze? 

Lees met het voorgaande in gedachten nu eens het volgende. 

Eind 2012 bouwt Van Dijck Groenteproducties een nieuw onderkomen op de kruising Peelheideweg – Midden Peelweg in America. Eerder dat jaar is een zogeheten landschappelijk inpassingsplan opgesteld voor de massale bedrijfsgebouwen. In de loop van 2013 wordt duidelijk dat er in afwijking van dat plan 

géén bosrand langs de Midden Peelweg is aangelegd,
géén houtwal aan de oostzijde van het perceel is aangelegd,
géén notenbomen tussen bedrijfshal en Peelheideweg zijn aangeplant,
géén flauw oplopende taluds zijn gemaakt,
géén in de grondwal ingebedde werktuigenloods is gebouwd,
géén educatieve borden zijn geplaatst en
géén wandelpaden voor recreanten en toeristen zijn aangelegd.

Eind 2013 dringt dit ook door tot het gemeentebestuur. Dat laat de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit ter plekke onderzoek uitvoeren. De commissie adviseert daarna om het merendeel te laten zoals het is en slechts over te gaan tot drie uiterst marginale aanpassingen. Hoe goed Van Dijck daarmee ook wegkomt, het bedrijf weet van die drie geadviseerde uiterst marginale aanpassingen er zelfs nog één van de tafel te krijgen. Bepaald wordt verder dat Van Dijck Groenteproducties, nadat het de uiterst marginale aanpassingen heeft uitgevoerd, de 40 duizend euro teruggestort zal krijgen die het heeft betaald voor de landschappelijke inpassing.

Begin 2017 zijn de in december 2013 overeengekomen uiterst marginale aanpassingen nog altijd niet volledig uitgevoerd. Of het bedrijf de 40 duizend euro desondanks teruggestort heeft gekregen is onduidelijk. 

Begin 2017 vraagt Van Dijck Groenteproducties ook een vergunning aan voor uitbreiding van de bestaande bedrijfsgebouwen. Het gemeentebestuur verleent die vergunning zonder morren, hoewel de gemeenteraad vijf jaar eerder raadsbreed heeft uitgesproken dat het bedrijf helemaal niet mag uitbreiden. Dat het bedrijf de in 2012 overeengekomen landschappelijke inpassing aan zijn laars heeft gelapt, is evenmin een overweging om de vergunning te weigeren. Over de landschappelijke inpassing van de uitbreiding zegt het gemeentebestuur: ‘Ook in dit traject is samen met de ondernemer gekeken naar een landschappelijke inpassing die gedragen wordt door zowel de gemeente als de initiatiefnemer.’

Komende woensdag tijdens de vergadering van de Commissie Ruimte en twee weken later tijdens de gemeenteraadsvergadering staat dit dossier opnieuw op de agenda. Verwacht u dat commissie en gemeenteraad moord en brand zullen schreeuwen? Of verwacht u dat commissie en gemeenteraad er het zwijgen toe zullen doen dan wel de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit en het gemeentebestuur zullen prijzen voor hun handelwijze? Natuurlijk verwacht u het eerste, maar ik geef u op een briefje: het tweede zal gebeuren. 

Het is bij de wilde beesten af (en wie denkt dat het allemaal wel meevalt, zou deze raadsinformatiebrief eens moeten lezen).

Top 5 – Meest memorabele WaaRomney-momenten

Nauwelijks veertien dagen zaten er tussen droom en daad. Feitelijk gekkenwerk, maar de droom was zo sterk dat ie zich niets gelegen liet liggen aan ge-ja-maar. En dus vond afgelopen zondagmiddag WaaRomney plaats. In en om de nog net leegstaande voormalige tuinbouwloods, een zogeheten romneyloods, aan de Speulhofsbaan in Meterik. Beeldende kunst, muziek, performance, poëzie, fotografie, video, installaties, voornamelijk door en van professionals uit Horst aan de Maas en directe omgeving. Tegen de verwachting in enorm druk bezocht. In het garen gehangen door Sanne Aben, Helmie van de Riet en ondergetekende.

Omdat ik mezelf de hele middag onledig heb gehouden met het verzorgen van (broodnodige, zo bleek weer eens) stoomcursussen verlorenwieldoprechtopzetten en ik daardoor van het festival zelf niet zo heel veel heb meegekregen, géén top 5 van WaaRomney-kunstwerken (hetgeen me ook een hoop ongemakkelijke keuzes bespaart). Wel een top 5 van mijn meest memorabele WaaRomney-momenten. Komt-ie:

5. zondag 20 augustus, 16.37 uur – meteen aan het begin van mijn zoveelste stoomcursus verlorenwieldoprechtopzetten krijgt een mevrouw uit Tilburg met Geleense roots de slappe lach. Als ik de stoomcursus een kwartiertje later afsluit, is ze nog steeds niet uitgelachen.

4. donderdag 10 augustus, 14.57 uur – 'Nee hoor, gaat niet, u had acht weken geleden een vergunning moeten aanvragen.' De flexibiliteit van een loden deur, de totale onwil om tot een oplossing te komen: om van te gruwen. Maar ook gemeentelijke bureaucratie kan de droom niet dwarsbomen. Dan maar geen vergunning.

3. woensdag 16 augustus, 7.58 uur – met een tractor komt Micky Verhaeg de binnenplaats naast de loods oprijden. Daags voor zijn vertrek naar Lowlands bouwt deze held, vakkundig geassisteerd door T., in drie uur een palletkunstwerk dat vijf dagen lang blikvanger van WaaRomney zal zijn.

2. vrijdag 18 augustus, 19.32 uur – magisch moment: na vele, vele uren van trial and error lukt het Sanne Aben en haar vader Toon eindelijk om het door Sanne zo vurig gewenste watergordijn in de loods te creëren. Nu kan het nauwelijks nog misgaan: een filmpje maken en dat vervolgens beamen op het watergordijn gaat nu ongetwijfeld ook lukken. En inderdaad staat er twee dagen later een fantastische installatie, waarover ik een bezoeker hoor zeggen dat het op de documenta in Kassel niet zou misstaan. Gelijk heeft ie. 

1. dinsdag 8 augustus, 20.43 uur – telefoontje met Twan Goemans, eigenaar van het perceel waarop de romneyloods staat. Of we er een keer een soort van festival mogen organiseren? Alsof het de normaalste zaak van de wereld is, zegt de sympathiekste palletproducent van het westelijk halfrond zonder er een seconde over na te denken: 'Natuurlijk, waarom niet? Over dat soort dingen moet je niet te moeilijk doen.' Alleen wel graag vóór 21 augustus, want daarna komt er een betonnen vloer in de loods te liggen en wordt ze geleidelijk geschikt gemaakt voor de productie van pallets. Vóór 21 augustus? Maar dat is volgende week zondag al! De rest is inmiddels geschiedenis ...

Intermezzo – Mijn wielerloopbaan

De fascinerende barsten in het wegdek van de Erdbrugweg in Sevenum. De samenstelling van de bermflora aan de Kannegietweg in Meterik. De microkosmos in de goot van de Ger Wijnhovenstraat in Tienray. Ik moet de eerste nog tegenkomen die er gedetailleerder over kan verhalen dan ondergetekende. En dat allemaal dankzij mijn gerevitaliseerde wielerloopbaan.

Veelbelovender dan de mijne kan een wielerloopbaan nauwelijks beginnen: als tweejarige liet ik in mijn eigen Horst op mijn driewieler al mijn concurrenten achter me in Trapwerk Rond De Kerk, de jaarlijkse semiklassieker in de Sint-Norbertusparochie. Was dan eindelijk de opvolger van de lokale wielerheld Crooijmans opgestaan? Nee dus. Want tja, hoe gaat dat? Je wordt ouder en allerlei verlokkingen liggen op de loer. Ik viel voor de avances van het lederen monster. Veelbelovende wielerloopbaan in de knop gebroken.

Veertig jaar lang bleef ik achter een bal aanhollen, soms wel vier dagen per week. Maar tja, hoe gaat dat? Je wordt ouder en allerlei blessures liggen op de loer. Ergens tussen kuit en achillespees vond mijn veelbewogen voetballoopbaan haar Waterloo.

Lonkende geraniums ten spijt besloot ik mijn wielerloopbaan nieuw leven in te blazen. Trapwerk Rond De Kerk was alweer een decennium of drie geleden afgevoerd van de wielerkalender. Een waardig opvolger was er nooit gekomen. Waardoor ik was veroordeeld tot trainingsrondjes. Louter trainingsrondjes! Kunt u zich voorstellen wat dat doet met de moraal van een voormalig winnaar van een semiklassieker?

Weerstand bieden aan de lonkende geraniums werd met de dag lastiger. Een zachte dood dreigde voor mijn wielerloopbaan. Totdat een lekke band, opgelopen aan de Erdbrugweg in Sevenum, redding bracht. Daar sta je dan, de bandplakkunst volkomen onmachtig. Er zat weinig anders op dan het thuisfront te bellen voor vervangend vervoer. Wachten, wachten, wachten. En toen ineens: de gewaarwording hoe godsgruwelijk fascinerend het barstenlandschap in de Erdbrugweg wel niet is.

Lekke banden deden me eveneens de bermflora aan de Kannegietweg en de microkosmos in de goot van de Ger Wijnhovenstraat ontdekken. En trouwens ook de in het asfalt verzonken fietsbellen van de De Cocq van Haeftenstraat in Meerlo. En de wegdekdroedels aan de Zwarte Plakweg in America. En de hoogst opmerkelijke hoeveelheid vogelpoep op de Kogelstraat in Hegelsom. Kortom, hele nieuwe werelden gingen voor me open dankzij al die lekke banden.

Mijn wielerloopbaan bloeit als nooit tevoren. En op momenten dat ze weer in het slop dreigt te geraken wil de punaise, zonder welke ik nooit meer van huis ga, nog wel eens wonderen doen.

(in iets andere vorm eerder gepubliceerd in D’r op en d’r over. Wielerverhalen uit Noord-Limburg (Venray 2016))

Intermezzo – WaaRomney

‘En jij?’
‘Ik sta vrijdag op Lowlands, zaterdag op het Zomerparkfeest en zondag op WaaRomney.’
‘Chill, man.’
‘Dacht het wel, ja.’
‘WaaRomney, zei je? Ken ik helemaal niet.’
‘Is nieuw.’
‘Bijzondere naam.’
‘Wordt gehouden in en rondom een romneyloods.’

‘Romneyloods? Nooit van gehoord.’

‘Ik ook niet, maar schijnt een loods te zijn in de vorm van een liggende halve cilinder.’
‘Je meent het!’
‘Freddy Heineken heeft tijdens zijn ontvoering wekenlang vastgezeten in een romneyloods.’
‘Zondag, zei je?’
‘Zondag 20 augustus, van 1 tot 5.’
‘En behalve jij?’
‘Hopelijk muziek, beeldende kunst, poëzie, video, fotografie, theater, performance, literatuur en noem maar op. Met name door mensen uit Horst aan de Maas en omgeving.’
‘Sodeju, zeg!’
‘Dat wil zeggen: ze zijn die mensen aan het vragen.’
‘Typisch gevalletje last minute werk dus.’
‘Kun je wel zeggen. Kon ook moeilijk anders, want na 20 augustus staat de loods niet meer leeg. Maar ik heb er wel vertrouwen in, het enthousiasme spat er vanaf.’
‘Waar zei je ook alweer?’
‘Op de kruising Speulhofsbaan – Americaanseweg in Meterik. Bij café Ôs Kruuspunt.’
‘Camping?’
‘Nope.’
‘Entree?’
‘Nope.’
‘Ik ben van de partij op WaaRomney!

Intermezzo – Kauwgumplakkaten

Toegegeven, ook ik heb meesmuilend zitten doen toen ons gemeentebestuur in 2015 6800 euro investeerde in een kauwgumplakkaatverwijderingsmachine om het centrum van Horst nóg toonbaarder te maken (klik hier). Twee jaar later blijkt dat mijn zuurgraad weer eens veel te hoog was. Want vergelijk nou eens deze, in augustus 2014 genomen foto

met deze vanochtend genomen foto.

Fantastisch toch? In één oogopslag is duidelijk dat de kauwgumplakkaatverwijderingsmachine al heel veel zegenrijk werk heeft verricht. 

Het gigantische succes van de machine zij het gemeentebestuur en het Centrummanagement van harte gegund. En ook ik geniet dagelijks met volle teugen van ons volledig kauwgumplakkaatvrije dorpscentrum (even terzijde: met uitzondering van de eerste zijn alle foto’s bij dit stukje vanochtend gemaakt). Toch knaagt er soms iets. Sinds 20 juni van dit jaar heeft dat geknaag zelfs onrustbarende vormen aangenomen. Op die dag las ik namelijk in NRC Handelsblad een artikel over Ben Wilson. Alias de Chewing Gum Man. Citaat: 

‘De 53-jarige Britse kunstenaar heeft sinds 2004 alleen al in de straten van Londen zeker tienduizend stukjes platgetreden kauwgom beschilderd. (…) Met zijn schilderijtjes op gevonden stukjes kauwgom, omzeilt hij de bureaucratie die de maatschappij in de greep heeft, zegt de kunstenaar.’

Google op ‘Ben Wilson artist’ en u begrijpt misschien waarom mijn geknaag sinds 20 juni onrustbarende vormen heeft aangenomen. Ik bedoel: hartstikke fijn dat je niet langer aan het plaveisel van de Jan ván Tenggats blijft plakken en heerlijk dat je niet meer met een plamuurmes gewapend hoeft te zijn om de Steenstraat te kunnen doorkruisen, maar kunstwerkjes maken van kauwgumplakkaten heeft toch óók wel wat.

Om Ben naar Horst te halen is al zoiets. Is het misschien een idee om de kauwgumplakkaatverwijderingsmachine gedurende de maand augustus van een welverdiende zomervakantie te laten genieten, zodat lokale kauwgumplakkaatartiesten in die tijd hun kans kunnen grijpen? En dat daarna een onafhankelijke commissie beoordeelt wat de voorkeur dient te genieten: smetteloze stoeptegels zonder kauwgumplakkaten of stoeptegels met beschilderde kauwgumplakkaten? En dat lokale kauwgumplakkaatartiesten een foto van hun creatie naar Horst-sweet-Horst mailen (horstsweethorst@gmail.com), opdat we er ten minste een Horst-sweet-Horst top 5 van beschilderde Horster kauwgumplakkaten aan overhouden?

Intermezzo – Little Italy in America

Alweer drie jaar geleden dat ik nog eens in Italië ben geweest. Veel te lang natuurlijk. Hoe dat komt? Ik zou kunnen zeggen ‘Die eeuwige hitte in Italië staat me tegen’ of ‘Het kost me steeds meer moeite Horst aan de Maas te verlaten’ of ‘Het supporterschap van VVV laat zich niet combineren met Italië bezoeken’ of ‘Ik zie op tegen de lange reis ernaartoe’. Daar zitten best kerntjes van waarheid in. Toch is er één factor die alle andere factoren overschaduwt: tegenwoordig volstaat een fietstochtje van een kwartier om me in Italië te wanen. Ik hoef er Horst aan de Maas niet voor te verlaten, ik heb de weersomstandigheden voor het uitzoeken, ik hoef er geen wedstrijd van VVV voor te missen en dat kwartiertje fietsen valt nog wel te overzien.

Italië is heel veel, maar Italië is vooral ook cipressen in een glooiend landschap. Toscane is onvoorstelbaar zonder cipressen, weet ik, zonder dat ik er ooit ben geweest. Zelfs in Verona, waar ik wel ben geweest, leveren cipressen een wezenlijke bijdrage aan het decor – ook een hijskraan kan daar niets aan veranderen:

Glooiende landschappen zijn in onze contreien even zeldzaam als Italiaanse cipressen. En toch is er dus een plek die telkens weer mijn Italiëgevoel weet wakker te roepen. Nog wel in mijn eigen gemeente en nog wel op de meest onwaarschijnlijke plaats van allemaal: de voormalige vuilstortplaats Zuringspeel in America. ‘Meest onwaarschijnlijke plaats’ omdat de begroeide afvalberg – 56 meter boven NAP en daarmee het hoogste punt van Noord-Limburg – zo ongeveer de meest kunstmatige plaats van heel Horst aan de Maas is (klik hier voor een eerdere Horst-sweet-Horst-ode aan de Zuringsberg). 

Wat bijdraagt aan die kunstmatigheid is de volstrekt bespottelijke beplanting van de voet van de berg. Die bestaat voornamelijk uit dennen, aangelengd met berken, hulst, jeneverbessen en een enkele eik. 

Waar het me om gaat, zijn de jeneverbessen. Die zijn in veel gevallen flink in de breedte uitgedijd. Dan krijg je dit beeld:

Ook mooi en bijzonder, maar tot een Italiëgevoel leidt dit bij mij niet. Anders is het met de (helaas minder talkrijke) jeneverbessen die rank zijn gebleven. Wat ze een cipresachtige allure verleent. Dan krijg je dit beeld: 

En dit:

Zeg nou zelf: je waant je toch in Italië? (En dan moet u ook nog in aanmerking nemen dat de foto’s slechts een slap aftreksel zijn van de werkelijkheid.) 

Il Monte Zuringo: Little Italy in America.

Intermezzo – Megastal Kleefsedijk

Terwijl in Erichem twintigduizend varkens om het leven komen bij een stalbrand ...
terwijl de omvang van het gifeischandaal elke dag groter wordt ...
en terwijl de Limburgse dierenarts Anne Hanssen deze week in De Limburger verklaart dat de intensieve veehouderij ‘economisch en moreel failliet’ is ...

houdt de burgemeester van Horst aan de Maas zich onledig met het verzenden van denigrerende tweets over biologische landbouw (klik hier) ...
en besluit het gemeentebestuur van Horst aan de Maas medewerking te verlenen aan een plan om aan de Kleefsedijk in Sevenum nieuwe stallen te bouwen voor meer dan achtduizend varkens.

Wat moet er nog meer gebeuren voordat ten langen leste ook tot het Horster gemeentebestuur het besef doordringt dat de intensieve veehouderij in Nederland zich op dood spoor bevindt?

Het besluit tot medewerking aan de bouw van de megastal aan de Kleefsedijk kent tal van wrange trekjes. Zo heeft het gemeentebestuur wantrouwende buurtbewoners, verenigd in de Werkgroep Kleefsedijk, jarenlang de indruk gegeven dat het de bewoners steunde in hun verzet tegen de stal. Jarenlang ook uitte de Werkgroep haar twijfels aan de oprechtheid van die steun. Naar nu blijkt volkomen terecht: het gemeentebestuur heeft al die tijd lippendienst bewezen aan de bewoners. 

Wrang is ook dat Ger Driessen, die als voormalig provinciebestuurder alle wegen op het provinciehuis voor en achter de schermen kent en medeverantwoordelijk is voor de huidige regelgeving, adviseur is van de betreffende varkensondernemer. Zoals de onderkoning van Horst aan de Maas adviseur is van tal van bedrijven in de agrarische sector. Geen wet die het hem verbiedt, maar of dit in moreel opzicht nu héél erg hoogstaand is?

Als het besluit na het zomerreces in de gemeenteraad aan de orde komt, zal het gemeentebestuur ongetwijfeld van de daken schreeuwen dat het niet anders kon. Dat wet- en regelgeving een ander besluit onmogelijk maakten. Zoals wet- en regelgeving ook de komst van het Nieuw Gemengd Bedrijf niet kunnen verhinderen. Zoiets heet krokodillentranen huilen: willens en wetens heeft het gemeentebestuur, daarin gesteund door een meerderheid van de gemeenteraad, het afgelopen decennium in allerlei besluiten, visies, bestemmingsplannen en noem het verder allemaal maar op, de regeltjes opgerekt als het ging om de intensieve veehouderij. Hoe geloofwaardig is het dan om nu te beweren dat je met de rug tegen de muur staat?

Toch is er nog hoop: als het gemeentebestuur zijn verantwoordelijkheid niet neemt, moet de gemeenteraad dat maar doen. En wel door eindelijk een halt toe te roepen aan de ongebreidelde groei van de intensieve veehouderij in Horst aan de Maas. Samen hebben D66, Essentie, PvdA en SP toch een uiterst comfortabele meerderheid? En mocht Essentie onverhoopt roet in het eten gooien, dan zijn er nog altijd de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart 2018. 

Vroeger of later: veranderen moet het – veranderen zal het.