Zo af en toe is het ook wel eens mooi als kleine mysteries
worden opgelost. Ik hoop dan dat ter zake kundigen op een stukje reageren en
licht in de duisternis willen verschaffen. Vaak is die hoop ijdel – nu eens een
keer niet. Het gaat om een stukje van
vorige week. De vraag was of we in dit
dorp nu Horster of Horsters spreken. Ik kwam er niet helemaal uit. Stilletjes
hoopte ik op opheldering van in elk geval twee mensen: Ger Gubbels en Piet
Meijers.
Ger is docent Frans en onder heel veel meer voorzitter van
de Kloskommissie en, zo ontdekte ik pas onlangs, in een alweer grijs verleden
auteur van
Dedda, cursus Horster [sic]
vur boetendörpse (dat hij een
zoon
heeft grootgebracht die buitengewoon fanatiek supporter van Helmond Sport is, is
weliswaar onvergeeflijk maar in dit verband van minder belang).
Piet – voor mij oom Piet – is Neerlandicus, Horstenaar van
geboorte maar al een jaar of vijftig woonachtig in Sittard en omgeving en onder
heel veel meer auteur van het in 1966 in
Taal
en Tongval verschenen artikel ‘De perceptie van een vijftal Horster
klinkers’ (dat hij ooit zijn aanhangerschap van VVV inruilde voor dat van
Fortuna is weliswaar onvergeeflijk maar in dit verband van minder belang).
Wat wil nu het geval? Ongevraagd en onafhankelijk van elkaar
reageerden Ger en Piet op het stukje over het Horster(s). Ger woensdagochtend
om 7.53 uur; Piet woensdagavond om 19.57 uur. Beiden weigeren hoog van de toren
te blazen (Ger:
‘Een pretentieloze
reactie’; Piet:
‘Een poging’). Altijd
fijn, maar nog fijner is dat beiden tot dezelfde conclusie komen. Hun reactie
is voer voor fijnproevers. Lees maar. Eerst Ger:
‘Een pretentieloze
reactie: ik denk, dat het Duits hier van vroeger uit een rol speelt: in
de woordgroep “de Horster taal” is Horster een bijvoeglijk naamwoord. Met de
uitgang –er worden in Duitsland bijvoeglijke naamwoorden afgeleid van
stedennamen: Bremer Stadtmusikanten, Berliner Luft, Wiener Symphoniker,
Münchner Freiheit, Frankfurter Würstl, Kölner Dom (maar: Kölsch Wasser),
Krefelder Kirmes. In het Nederlands (en dialect) hebben we deze afleiding ook:
Maastrichter Staar, Deventer koek (al ligt dit wat anders), Groninger paard,
Kirchröadsjer meadsjer (ligt wat ingewikkelder). Wellicht wat verouderd (of
sjieker).
Want ik heb de indruk,
dat in het Nederlands tegenwoordig de voorkeur gegeven wordt aan de toevoeging
–s of –se: Nijmeegse Vierdaagse, Haagse hopjes, Venlose vastelaovend,
Eindhovens Dagblad, Sittardse gemeenteraad, Leidens (Leids) ontzet, Gouda’s
glorie, Bossche bol.
Maar als ik dorpen uit
de buurt bekijk dan is bovenstaande redenering nogal willekeurig, want
Kronenberger Hof kan wel, maar Meteriker molen niet; Broekhuizer kermis wel,
maar Meldersloër musea niet; Grubbenvorster ijssalons wel, maar Swolgener
tennisclub niet; Lottumer kermis wel (hoewel niet fraai om een of andere
reden), Griendtsvener kanalen niet. Ik heb nog even overwogen of het met
enkelvoud/meervoud van doen kon hebben, maar dat geloof ik niet. Dus hier heb
ik even geen theorie over.
Wat de taal “an sich”
betreft, hebben we te maken met een combinatie van bovenstaande, denk ik: ik ga
er vanuit, dat het moet zijn het
Horster (’t Hôrster). Mensen die ’t hebben over ‘Hôrsters” plakken de s
van bijvoorbeeld het Zerums, ’t Venraojs, ’t Tienders, ’t Brokezes en ’t
Venloos daar nog eens achteraan (vgl. dialect Grubbevôrster iêssalons,
Grubbevôrsterse iêssalons). Dat is te veel van het goede.’
Tot zover Ger. Nu Piet:
‘Een poging. Het
bijvoeglijk naamwoord van een toponiem wordt meestal gevormd door er (soms na
enige vervorming) een –s achter te plaatsen: Venlo > Venloos, Sittard >
Sittards, Spanje > Spaans. Datzelfde doet men om de ter plaatse gesproken
taal aan te duiden: Venloos, Sittards, Spaans. Ook als de naamwoordvorming wat
afwijkt, gaat het laatste op: Rusland > Russisch, Australië >
Australisch, Amerika > Amerikaans, Madrid> Madrileens = zowel bijvoeglijk
naamwoord als taalaanduiding.
Is het nu niet logisch
dat de taalgebruiker op een overeenkomstige manier te werk gaat als hij zijn
tong niet wil breken en het bijvoeglijk naamwoord op een ander manier vormt,
bijvoorbeeld door er niet –s, maar –er achter te zetten: dus Horst > Horster
= bijvoeglijk naamwoord, maar ook taal. Zo gezien, zou ‘HorsterS’ een
hypercorrecte vorm zijn, gebruikt omdat men denkt dat de benoeming van een taal
nu eenmaal op een –s moet eindigen.
Als je wilt weten, of
je dit als een taalregel mag beschouwen, zou je de geldigheid op verschillende
plaatsen moeten toetsen. Dat moet te doen zijn. Grubbenvorst ligt al in de
buurt. Dan nog een paar telefoontjes naar plaatsen als Beesd, Zeist, Voorst,
Dorst, Weert en Weesp en je bent al een eind op weg. Ik wacht af. En nu we het
er toch over hebben. Wat zouden ze er in Den Bosch van maken, en in Oss?’
Samengevat: Horster of Horsters? Horster! Want Horsters is
‘te veel van het goede’ (Ger) / ‘een hypercorrecte vorm’ (Piet). Lijkt me sterk
dat iemand hier nog wat tegenin te brengen dan wel aan toe te voegen heeft.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten