Intermezzo – Platte plaatsnamen

‘Ow gemint deut niks vör os taal! Dus doon weej wat zeej zujje motten doon!’ En dus beplakte PLAT, de Polletieke Limburgse Actiegroep Taalbeleid, onlangs de plaatsnaamborden van de zestien kernen van de gemeente Horst aan de Maas met de dialectnaam van de betreffende kern (bekijk hier een filmpje van deze actie).

Wat is PLAT? Daarvoor kunnen we terecht op de PLAT-website. Enkele citaten:

‘PLAT is opgerich door twee jónges oet Nederlans-Limburg die beide väöl passie veur 't Limburgs höbbe. Limburgs is sinds 1997 ein door 't Riek erkèndje regionaal taal. Wae wille 't idee doorbraeke det oos taal allein mer ein variant is van 't Nederlands. Veer wille 't  Limburgs laevendig haje. Limburgs is de taal van ós. De taal van 't hert. Mer 't is väöl meer es allein 'n taal. 't Is ouch deil van oos cultuur, van waem veer zeen, van oos identiteit.’

Wat ik hiervan denk? Ik prijs mezelf gelukkig dat ik (Horster) dialectspreker ben. Of ik daarmee automatisch ook spreker van de Limburgse taal ben, betwijfel ik. De argumenten die worden aangevoerd om te bewijzen dat het Limburgs een taal zou zijn, kunnen me niet overtuigen. Zoals het voor mij ook maar de vraag is of een Limburgse identiteit en een Limburgs bewustzijn bestaan: ik heb de indruk dat in Limburg het lokale, regionale en nationale bewustzijn aanzienlijk sterker zijn ontwikkeld dan het provinciale, misschien met uitzondering van de carnavalstijd.

Desalniettemin heb ik geen enkele moeite met de plakactie van PLAT. Over de PLAT-spelling ga ik ook niet zitten mierenneuken, het zal me worst wezen of je Melderslo in het dialect (of in de Limburgse taal…) schrijft als Melderse, Mèlderse, Maeldurse of Maelderse. Laat de Limburgse taalpolitie haar tanden hier maar op stukbijten.

Wat wel enigszins onbegrijpelijk is, is dat PLAT iets heeft gemist. Namelijk dat het niet Melderse is, maar de Melderse. ‘Wao woënde geej?’ ‘Ik woën in de Melderse. En ok óppe Melderse.’

Bij de plaatsnaamborden van Meterik en Hegelsom is PLAT op dezelfde manier in de fout gegaan: niet Miëterik maar de Miëterik; niet Haegelsum maar d’n Haegelsum.

Onmachtig als ik het Zaerums dialect ben en niet uit op ruzie met de Zaerumse, waak ik ervoor al te absolute uitspraken te doen over Kroeënenberg. Toch lijkt me dat ook voor die plaatsnaam in het dialect een lidwoord thuishoort: de of d’n Kroeënenberg.

Overigens word ik intussen gekweld door de vraag wat het Horster dialectwoord voor mierenneuken is. Iets met zekdumpel erin veronderstel ik. Iemand enig idee?

Intermezzo – Vooroorlogs carnaval

‘Vastenavond 1929’ staat met potlood achterop deze uit het familiearchief opgeduikelde foto vermeld. De enige persoon die ik erop herken is mijn toen twintigjarige oma, zittend links, met een beer op haar schoot. Alle twaalf vastenavondvierders zijn verkleed én goedgemutst; alleen de mannen zijn geschminkt, zij het lichtjes. Op het programma waarschijnlijk een bezoek aan een van de vele cafés in de Herstraat, waar mijn oma woonde.

In een podcast hoorde ik een dezer dagen iemand verwijzen naar een citaat uit Deconstructing Harry, een film van Woody Allen: ‘Tradition is the illusion of permanence.’ Ofwel: ‘Traditie is de illusie van permanentie.’ Ofwel: alles verandert, niets blijft hetzelfde. Dit geldt ook voor carnaval. Ja, verkleden, schminken en cafébezoek behoren nog steeds tot de carnavalsrituelen, maar verder doet de hedendaagse viering van carnaval nauwelijks nog denken aan de vooroorlogse.

De in 1911 in Horst geboren Sjang Hoeijmakers noteerde in Die goeie ouwe tijd – Het leven in een Peeldorp omstreeks 1900:

‘Het carnaval werd nog maar alleen in de steden gevierd. Overigens sprak men toen nog niet van carnaval maar van “vastelavond”. In sommige dorpen werden met vastelavond volksfeesten georganiseerd, dikwijls zeer tot ongenoegen van de geestelijkheid, die in die dagen de kerk vol wilde hebben van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat voor het “veertigurengebed”. Ons werd dan verteld dat we moesten komen bidden voor die mensen, die wèl carnaval vierden.’

Illustratief in dit verband zijn berichten uit de Nieuwe Venlosche Courant van 2 maart 1911

en van 26 februari 1914:

Vooroorlogs vastenavondsvermaak in Horst en omgeving bestond voor een deel uit nu potsierlijk aandoende evenementen als een tentoonstelling van ‘de nuttige en fraaie handwerken der meisjes en van het fröbelwerk der bewaarschool’ in het klooster van de zusters ursulinen (bijvoorbeeld in 1917 en 1930), de eerste Sevenumse middenstandstentoonstelling in het plaatselijke patronaat in 1937 en een jaar later de eerste Horster middenstandstentoonstelling in de Mèrthal.  

Was het dan een rebelse daad van mijn oma en haar elf metgezellen om vastenavond te vieren? Nee, dat ook weer niet. Maar carnaval was beslist nog niet het grote volksfeest dat het nu is. Van een strakke organisatie met een lange reeks van festiviteiten en door iedereen geëerbiedigde protocollen was in elk geval nog geen sprake. Wat niet betekent dat het vooroorlogse vermaak zich uitsluitend tot tentoonstellingen beperkte. Hier en daar was er genkrijden (gans trekken) en in cafés werd gekaart en gedanst. Ook vonden op de vastenavonddagen wel gekostumeerde voetbalwedstrijden, toneelvoorstellingen en ‘komische voordrachten’ plaats.

Een bijzonder spektakel moet zich op carnavalsmaandag en -dinsdag in 1935 in Hegelsom hebben afgespeeld:

Of de antieke hangklok en/of De Mijnwerker van Jan Toorop nog steeds een Hegelsomse huiskamer siert? Barak is overigens een aan biljarten verwant spel.

Horst in oude ansichten (8) – Recreatiezaal Berkele Heem

‘Huize Berkele Heem – Horst – Recreatiezaal’ vermeldt de achterzijde. ‘Huize’ staat voor ‘bejaardenhuis’ of ‘bejaardencentrum’ – de schilderachtiger benaming ‘oudemannenhuis’ had afgedaan. De kaart moet kort na de opening in 1958 zijn uitgebracht: de postzegel van 4 cent is afgestempeld op 10 juli 1959. Onbezoedelde parketvloer, telkens vier keurig aangeschoven houten stoelen rondom de acht vierkante houten tafels. Met uitzondering van de middelste tafel bij het raam op elke tafel, precies in het midden, een asbak; op de tafel links bij het raam iets dat een tijdschrift uit de leesmap zou kunnen zijn. Centraal tegen de achterwand de treurbuis, zwartwit. Rechts daarnaast een plantenstandaard. Of is het een muurtekening? Daarvoor een plant, ook links in de hoek een plant. Ruime lichttoevoer, hoog plafond, waaraan lampen in trosjes van drie bungelen. Het wachten is op de eerste bezoekers. De spruitjesgeur wijkt in de loop van de dag voor het aroma van de bolknak. Koffie maakt plaats voor jonge klare, oude jenever, vieux, advocaat. Wakende ogen van de zusters van het Kostbaar Bloed, die hier de scepter zwaaien. Kaarten, elke middag kaarten, kienen zal pas later komen. Walsjes op de dansmiddagen. Allemaal zo goed bedoeld. En toch: verveling. Eenzaamheid, eindeloze eenzaamheid. Verdriet. Verholen tranen.

Intermezzo – Chatbot (2)

Zoals gisteren geschreven (klik hier), vroeg ik ChatGPT onlangs voor het derde jaar op rij naar de rivaliteit tussen Horst en Venray in de loop der jaren. In het antwoord was sprake van ‘geladen confrontaties’ op voetbalvelden tussen Hegelsom en Venray. Nu ben ik redelijk bekend met de regionale voetbalgeschiedenis, maar die confrontaties tussen Hegelsom en Venray waren me volledig ontgaan. Daarom vroeg ik ChatGPT om een beschrijving daarvan. Dit was het resultaat:

‘De wedstrijden tussen Hegelsom en SV Venray zijn meer dan zomaar voetbalwedstrijden. Ze zijn strijdtonelen waar trots, eer en geschiedenis samenkomen. Voor Hegelsom is het dé kans om zich te meten met de grotere buur, voor Venray een duel dat gewonnen móét worden. Vanaf het eerste fluitsignaal hangt de spanning in de lucht. De duels zijn fel, geen bal wordt onbetwist gelaten. De tribunes – klein maar fanatiek – vullen zich met luidruchtige aanmoedigingen en spottende opmerkingen. Een sliding te veel, een overtreding nét op de rand, en de vlam slaat in de pan. Soms eindigt het in spektakel: een onverwachte Hegelsomse zege, een Venrayse vernedering, of een gelijkspel dat voor niemand bevredigend voelt. Maar altijd blijft er iets hangen na het laatste fluitsignaal – een blik, een sneer, een belofte voor de volgende keer. Want winnen van elkaar is niet zomaar winnen. Het is geschiedenis schrijven.

Bloemrijk proza. Maar hoe ging het er dan aan toe toen Hegelsom van Venray won? ChatGPT: 

‘Het was een gure zondagmiddag, de lucht zwaar van dreiging. SV Venray, groot en zelfverzekerd, reisde af naar Hegelsom, waar op het bescheiden veld een titanengevecht wachtte. Niemand gaf de thuisploeg een kans. Venray had de betere spelers, de grotere club, de historie aan hun zijde. Maar Hegelsom had iets anders: onverzettelijkheid. Vanaf de eerste minuut werd er gesloopt en gestreden. Tackles vlogen erin, elke meter werd bevochten. De Venrayse aanvallen strandden keer op keer op een muur van Hegelsomse lijven. En toen, diep in de tweede helft, gebeurde het ondenkbare. Een lange bal, een ongelukkige stuit, en een Hegelsomse spits – naam later legendarisch – schoot met alles wat hij had. De bal sloeg in als een mokerslag. Het fluitsignaal klonk. 1-0. Geschiedenis was geschreven. Venray droop af, Hegelsom vierde feest tot diep in de nacht. Dit zou nooit worden vergeten.’

Wanneer speelde dit heroïsche gevecht zich af? ChatGPT: ‘De exacte data waarop VV Hegelsom het eerste elftal van SV Venray heeft verslagen, zijn niet direct beschikbaar in de verstrekte bronnen.’ Ai.

Maar wie was dan de Hegelsomse spits wiens naam legendarisch werd? ChatGPT:

‘De exacte naam van de Hegelsomse spits die dit legendarische doelpunt maakte, is niet direct terug te vinden. Maar in de verhalen die in kantines en dorpscafés worden doorverteld, valt vaak een naam: "Jan van de Laar", een spits die ooit met één rake trap Hegelsomse geschiedenis schreef. Of het echt zo was? Dat weten alleen de spelers van die dag. Maar in Hegelsom klinkt zijn naam nog steeds met trots.

Toe maar! Een legendarische spits die met één rake trap aanleiding gaf tot een volksfeest, die Hegelsomse geschiedenis schreef en wiens naam in Hegelsom nog steeds met trots klinkt. Is het niet de hoogste tijd voor op z’n minst een standbeeld voor deze Hegga hero?

(Een andere, ingekorte versie van dit stukje verscheen vandaag ook in Via Horst-Venray)

Intermezzo – Chatbot (1)

Sinds 2023 duik ik telkens aan het begin van het jaar in de chatbotwereld. Twee jaar op rij gaf ik ChatGPT opdracht om in honderdvijftig woorden te beschrijven hoe de rivaliteit tussen Horst en Venray zich in de loop der tijden ontwikkelde. Ditmaal was ik voornemens dezelfde opdracht te geven aan DeepSeek, the new kid on the botblock. Maar bang gemaakt door waarschuwingen van de Autoriteit Persoonsgegevens besloot ik dat plannetje te laten varen. Sowieso is het misschien wel interessanter om te achterhalen of het antwoord van ChatGPT op de vraag naar die rivaliteit tussen Horst en Venray inmiddels verder is geëvolueerd.

ChatGPT kwam begin 2023 niet veel verder dan op niets gestoelde beweringen over het vernielen van borden, sabotage, bendes en het elkaar terroriseren van Horst en Venray. Vorig jaar waren ‘bendes’ en ‘terroriseren’ ineens veranderd in ‘subtiel vandalisme’ en ‘sluimerende achterdocht’ – nog steeds bezijden de waarheid, dunkt me.

Zou het nu anders zijn? Lees mee wat ChatGPT ditmaal uitspuugde als resultaat van wederom dezelfde opdracht:

‘De rivaliteit tussen Horst en Venray kent diepe wortels. Ooit waren het bescheiden dorpen, elk met hun eigen karakter: Horst geworteld in de landbouw, Venray met een blik op handel en industrie. Wat begon als een speelse competitie groeide uit tot een felle strijd om status, werkgelegenheid en voorzieningen. Sportwedstrijden werden geladen confrontaties, met name op de voetbalvelden waar Hegelsom en Wittenhorst hun eer verdedigden tegen SV Venray. Tijdens de kermissen en carnaval werd het venijn verpakt in plagerige liederen en uitdossingen. Met de groei van beide plaatsen vervaagde de scherpe rand, maar de trots bleef. Venray groeide sneller, trok bedrijvigheid aan, terwijl Horst zijn landelijke identiteit behield. Toch blijft onder de oppervlakte de rivaliteit sluimeren, zichtbaar in kleine steekjes onder water, in discussies over wie de betere voorzieningen heeft. Een vriendschappelijke strijd, maar één die nooit helemaal zal verdwijnen.’

Klinkt voor de eerste keer in drie jaar redelijk realistisch, hoewel ik me afvraag of er ooit ‘felle strijd’ tussen beide dorpen is geweest. Vooral opmerkelijk is dat er ineens een curiositeit in de tekst is geslopen die beide voorgaande jaren ontbrak. Waar komen namelijk die ‘geladen confrontaties’ op het voetbalveld tussen Hegelsom en Venray ineens vandaan? Geladen confrontaties tussen Horst en Venray? Oké! Maar tussen Hegelsom en Venray? Klik hier voor het vervolg.

(Dit stukje verscheen in iets andere vorm afgelopen week ook in Via Horst-Venray)

Intermezzo - Carnavalsetalage

Een kleine vier weken voor het begin van De Drie Dolle Dagen heeft de vakjury weer de winnaar bepaald van de jaarlijkse Horst-sweet-Horst-prijs voor de fraaist gedecoreerde carnavalsetalage van de gemeente. Winnaar is opnieuw De Greef Stoffen.

De voor de zoveelste keer uit de faillissementsas herrezen winkel aan de Meterikseweg in Horst heeft de felbegeerde prijs al sinds 1111 stevig in handen. De vakjury waarschuwt de winnaar wel voor zelfgenoegzaamheid. Uit het juryrapport: ‘De verwachtingen van de jury ten aanzien van De Greef Stoffen waren ditmaal nog hoger gespannen dan anders. Dit omdat de Horster prins van 2025 honderd meter verderop aan de Meterikseweg zijn domicilie heeft. In onze verwachting dat dit voor De Greef Stoffen aanleiding zou zijn om dit jaar extra uit te pakken, zijn we helaas bedrogen uitgekomen. Dit neemt niet weg dat De Greef Stoffen opnieuw ver boven de concurrentie uitstak, maar een aansporing om scherp te blijven lijkt ons wel op zijn plaats.’

De welgemeende felicitaties van de voltallige Horst-sweet-Horst-redactie gaan uit naar directie en personeel van de textielwinkel aan de Meterikseweg in Horst.

Intermezzo – Iets

Hoe verwend we in Horst aan de Maas in veel opzichten ook zijn, qua graffiti houdt het niet echt over. Terwijl het aantal en de kwaliteit van graffiti – ik heb het al vaker geschreven – toch echt een indicator zijn voor de vitaliteit van een dorp of stad. Simpel gezegd: hoe meer graffiti, hoe vitaler. Waarbij je dan maar hoopt op een zekere balans tussen tags (‘handtekeningen’) en pieces (kleuriger werken, vaak met lettervormen).

De mooiste pieces in Horst aan de Maas tref je wat mij betreft sinds jaar en dag aan op een huisje langs het spoor bij station Horst-Sevenum. Geen toeval deze locatie, dunkt me: een graffitist is hier verzekerd van een groot publiek. Aan de reeks meesterwerken die in de loop der jaren op dit huisje zijn verschenen, is onlangs weer een juweeltje toegevoegd:

Iets is beter dan niets? Om de dooie dood niet! Dit is niet zomaar een piece maar een masterpiece! Afgewogen kleurstelling, oog voor detail en als kers op de taart die witte figuren op de achtergrond.

Het enige waar ik lichte vraagtekens bij heb is de strakheid van de letters, zie vooral het knikje in de meest linkse lijn van de I. En of die langgerekte rode druppels onder de E zo bedoeld zijn? Maar wat een geneuzel: dit werk is een geheide kandidaat voor de eens te publiceren Horst-sweet-Horst top 5 van ooit in Horst aan de Maas waargenomen graffiti. Hulde aan de anonieme maker(s)!

Overigens ben ik van mening dat dat hekwerk rondom dit huisje zo snel mogelijk verwijderd dient te worden, opdat de op het huisje aangebrachte graffiti nog meer kunnen shinen.