De zwarte bediende. Sinds jaar en dag staat-ie dienstbaar te
wezen bij (bed & breakfast en koffie- en theeschenkerij) Door & Roos aan
de Markt in Lottum: gulle lach, hagelwitte tanden, dikke lippen, kroeshaar,
rood uniform met gouden kwasten, knopen en epauletten, smalle zwarte streep
langs z’n broekspijpen, rood dienblad rustend op z’n wit gehandschoende handen.
Ik moest onmiddellijk aan ’m denken toen ik twee weken
geleden in Museum Het Domein in Sittard Still
Tickin’ bezocht, de eerste solotentoonstelling in Europa van Betye Saar
(klik hier en hier). Een prachtige, tot nadenken stemmende expositie. Een van de centrale
thema’s van de 89-jarige Amerikaanse kunstenares met Afro-Amerikaanse roots: de
onderdrukking van zwarte Amerikanen.
De zwarte bediende uit Lottum keert in allerlei gedaanten
terug in haar werk, onder meer in die van zijn vrouwelijke tegenhanger Aunt
Jemima, het archetype van de zwarte werkster. Alleen heeft Aunt Jemima bij
Betye Saar behalve een bezem ook een geweer in haar handen. Niet omdat Saar
geweld verheerlijkt, wel omdat een wapen een teken van macht is. Door een
betrekkelijk eenvoudige ingreep krijgt het traditionele, stereotiepe beeld van
Aunt Jemima ineens een heel andere lading. De oorspronkelijke boodschap (‘De
zwarte mens danst naar onze pijpen’) verdwijnt naar de achtergrond om plaats te
maken voor een nieuwe boodschap (‘De zwarte mens laat zich niet zomaar terzijde
schuiven’). Luister hier hoe krachtig Saar het zelf zegt:
Terug naar de Markt in Lottum. De tijd dat ik het beeld van
de zwarte bediende gedachteloos passeerde, is vanaf nu voorbij. Betye Saar heeft
me voorgoed de ogen geopend. Noem me naïef, maar ik heb nooit goed tot me laten doordringen dat het beeld symbool staat voor de onderworpenheid, de dienstbaarheid
van de zwarte mens aan de witte mens. Natuurlijk (weet ik bijna zeker) is de
plaatsing van het beeld geen statement
van de uitbaters van Door & Roos. Intussen staat het er wel. Waarschijnlijk
ongewild, maar in elk geval ongecorrigeerd alle vooroordelen en stereotypen
bevestigend.
Ongetwijfeld zijn er meer dombo’s zoals ik die met de neus
op de feiten moeten worden gedrukt. Misschien willen de uitbaters
van Door & Roos wel op zoek gaan naar een Nederlandse Betye Saar?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten