Intermezzo – Henriëtte Bels-Koning

Vandaag, op 8 maart, Internationale Vrouwendag, moet ik denken aan een vrouw die geregeld bij mijn opa en oma in hun bungalow aan de Julianastraat op bezoek kwam. In mijn herinnering was het een statige vrouw met een knotje, ongeveer van de leeftijd van mijn respectievelijk in 1906 en 1908 geboren opa en oma. Ze kwam altijd op de fiets, zoals het betaamt een statige fiets. Het bijzondere van die fiets waren de moffen aan beide uiteinden van het stuur. Nooit eerder gezien, later evenmin.

Wat de connectie was tussen de vrouw en mijn opa en oma, weet ik niet zeker. Mogelijk was de vrouw net als mijn opa – Meerssenaar van geboorte – afkomstig uit Zuid-Limburg. Vreemd genoeg heb ik dan weer niet het idee dat ze in dialect met elkaar spraken. De vrouw had ook een man, maar ik geloof niet dat ik die ooit heb gezien. Ze woonden in een bungalow aan de Paulus Potterstraat, als ik me niet vergis. Ze hadden geen kinderen, als ik me niet vergis. Wel een hond, als ik me niet vergis. Een herdershond, als ik me niet vergis. Een herdershond die Vosje heette, als ik me niet vergis. Verzorgde mijn opa Vosje misschien als de vrouw en haar man elders verbleven?

Mevrouw Bels (zittend tweede van links) en haar echtgenoot Pieter (staand uiterst links) bij de oprichting van het Proefstation op 27 juni 1957 (foto overgenomen uit Horster historiën deel 3)

De vrouw had iets te maken met champignons, zoveel begreep ik er wel van als kind. Pas veel later werd me duidelijk dat dr. Henriëtte Christina (‘Jet’) Bels-Koning een absolutie grootheid was op het gebied van onderzoek naar champignons. ‘Zij was de grondlegster van het wetenschappelijk onderzoek voor de bedrijfstak’ stond in de advertentie die Stichting Proefstation voor de Champignoncultuur plaatste bij het overlijden van ‘mevrouw Bels’ (zoals ze bij mij bekend stond) in 1993.

Mevrouw Bels (staand vierde van links) op Trafalgar Square in Londen, september 1958 (foto overgenomen uit De champignoncultuur, november 1958)

Wat informatie bij elkaar schrapend kom ik er nu achter dat mevrouw Bels inderdaad van de leeftijd van mijn opa en oma was en inderdaad net als mijn opa uit Zuid-Limburg kwam – ze werd in 1905 geboren in Houthem. Ze promoveerde in 1933 aan de universiteit van Utrecht. In 1944 huwde ze met de vijf jaar jongere bioloog Pieter Bels, ook al een beroemdheid op het gebied van de champignonteelt. Samen deden ze van 1944 tot 1952 onderzoek naar de samenstelling van champignoncompost in een laboratorium in Houthem. Toen dit onderzoekscentrum werd opgeheven, zetten ze hun onderzoek voort in het Canadese Quebec. In 1957 keerden ze terug naar Nederland toen in Horst de Stichting Proefstation voor de Champignoncultuur werd opgericht. Pieter werd aangesteld als directeur, zijn echtgenote als onderzoeker. Tot de opening van het Proefstation aan de Venrayseweg in 1959 deed hun woning aan de Meterikseweg dienst als kantoor, bibliotheek en laboratorium.

De heer en mevrouw Bels in de beginjaren van hun champignononderzoek (foto overgenomen uit Horster historiën deel 3)

Pieter Bels bleef tot 1968 directeur van het Proefstation. Hij overleed in 1983. In 1963 memoreerde hij in het Algemeen Dagblad: ‘Wij hebben elkaar leren kennen toen wij samen biologie studeerden in Utrecht. Ik heb het vak van mijn vrouw geleerd; die was al assistente van hoogleraren toen ik in Utrecht kwam.’ Mevrouw Bels in 1965 in Trouw:

‘Je praat over champignons, je staat er mee op en je gaat er mee naar bed. Interessant, dat ik de enige Nederlandse biologe ben die zich met de champignonteelt bezig houdt? Helemaal niet. Wat maakt het nu uit of je dit als man of als vrouw doet. Ik ben gewoon wetenschappelijk ambtenaar in het proefstation. Jaren geleden heb ik me met populierenziekten bezig gehouden. En bovendien, ik ben niet de enige vrouw, die hier werkt...’

In Horst is een straat vernoemd naar Pieter Bels. In Horst is geen straat vernoemd naar mevrouw Bels. Zo lang dit zomaar kan blijft Internationale Vrouwendag nodig.

(Dit stukje is mede gebaseerd op P.M. Schaper, ‘Van Houthem naar Horst. Onderzoek, voorlichting en onderwijs voor de champignonteelt’ in: Horster historiën 3 (Horst 1992) 269-290)