Het trieste lot van veel van de door de Horster architect
Lei Martens (1932-1978) ontworpen gebouwen is dat ze op enig moment aan de
goden zijn overgeleverd. Denk aan garage Martens (klik hier), denk aan pand
Kleuskens (klik hier), denk aan het pand Geurts (klik hier). Allemaal niet
zonder discussie tussen architect en Welstandscommissie tot stand gekomen,
allemaal ook na verloop van tijd op de een of andere manier ontzield. En de
Welstandscommissie, zo ongemeen kritisch in haar beoordeling van de eerste
bouwplannen, heeft het allemaal laten gebeuren. Niet thuisgegeven op het moment
dat karaktermoord werd gepleegd. Onbegrijpelijk.
Misschien wel het meest treurige voorbeeld van de gevolgen
van deze laat-maar-waaien-houding is het voormalige Groene Kruisgebouw in
America. Gelegen aan de kruising Kabroekstraat-Schiksedijk, in 1960 ontworpen
door Lei Martens, enkele jaren later in gebruik genomen. Een langgerekt, smal
gebouw, één bouwlaag, aan de voor- en achterzijde overschietend platdak, veranda’s,
wit geschilderd beton, voorgevel zorgvuldig afgewerkt met schrootjes, overvloedige
lichttoevoer, vrijdragende constructie waardoor het lijkt te zweven. Kortom,
een typisch Lei Martens-gebouw. Zelf schreef hij er dit over: ‘Behalve de relatief gunstige kostprijs,
grote stijfheid in de constructie, openheid in de zuidgevel en de
daglichtinval, worden met dit ontwerp optimale gebruiksmogelijkheden
verkregen.’ ‘Grote stijfheid in de
constructie’: hoe prachtig geformuleerd.
Bekijk je foto’s uit de eerste jaren na de ingebruikname,
dan zie je een sprankelend gebouw dat
gezien mag worden. Uitnodigend, zonder zich op te dringen. Geen verborgen
agenda, maar letterlijk doorzichtig. Wars van opsmuk en toch de aandacht naar
zich toe trekkend. Een gebouw om trots op te zijn – niet voor niks is het op
minimaal twee ansichtkaarten afgebeeld.
Vijftig jaar later is er hoegenaamd niets van over. Aan de
voor- en achterzijde overschietend platdak: weg. Veranda’s: weg. Overvloedige
lichttoevoer: weg. Vrijdragende constructie waardoor het gebouw lijkt te zweven:
weg. Doorzichtigheid: weg. Trots: weg.
Een hermetisch gebouw is het geworden, ontdaan van zijn ziel.
Schuilgaand achter struiken en bomen, angstig weggedoken in een hoekje. Elk
contact met zijn omgeving kwijt. Pottenkijkers niet gewenst. Zwaarmoedig, moe
en der dagen zat.
Lei Martens keert zich om in zijn graf.
(Met grote dank aan de Stichting Werkgroep Oud-America voor
het beschikbaar stellen van de oude foto’s en enkele krantenknipsels over de
geschiedenis van het gebouw.)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten