Klein mysterie 710 – Objectief Nederland (1)

Soms zijn er van die boeken die je per se vandaag nog wilt hebben. Objectief Nederland is zo’n boek. NRC Handelsblad wijdde er vorige week woensdag een dubbele pagina aan. Nog voordat ik het artikel helemaal gelezen had, had ik het al besteld.

Vorig jaar schreef ik hier uitermate lovend over Een bezoek aan alle 863 gemeenten van Nederland 1972, de weerslag van een fotoproject van kunstenaar Wim Gijzen waarbij hij alle 863 gemeenten die Nederland in 1972 telde, in beeld bracht. Objectief Nederland is in die zin vergelijkbaar met het project van Gijzen dat het Nederland eveneens in beeld brengt. En ook nog eens in dezelfde tijd: 1974. Maar waar Een bezoek aan alle 863 gemeenten van Nederland 1972 het nadrukkelijke stempel van Wim Gijzen draagt – alleen al omdat hij zichzelf in elke gemeente op de foto zette – heeft Reinjan Mulder in Objectief Nederland juist uiterste objectiviteit nagestreefd. In zijn eigen woorden:

‘Ik wilde kijken of ik een wereld kon laten zien die onafhankelijk van een subject bestond, onafhankelijk van mijzelf. Onafhankelijk van ons. Een wereld die er is, ook als niemand ernaar kijkt en niemand hem – actief – weergeeft. Dat heeft iets heel romantisch. Ik wilde de dingen, de natuur tonen “zoals ze waren”, zoals ze waren zonder mij. Ik wilde zien, zonder te kijken. Loskomen van het ik. En daarmee los komen van ons aller ik: van ons mensen.’

Dat mag misschien enigszins vaag klinken, de praktische uitwerking is zo klaar als een klontje. Nadat het Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk hem een experimentensubsidie (kom daar nu nog maar eens om!) had verleend, schafte Mulder 52 topografische kaarten (1:25.000) aan die samen zo ongeveer heel Nederland bestreken. Per kaart bepaalde hij het middelpunt. Vervolgens toog hij naar die 52 middelpunten en maakte er vier zwart-wit foto’s: één in elke windrichting (klik op de volgende afbeeldingen om ze te vergroten).

Samen vormen die 208 foto’s inderdaad een objectief beeld van Nederland in 1974. Waaruit dat Nederland bestond? Vooral uit oneindige, al dan niet agrarisch benutte leegten. En verder uit bossen, solitaire bomen en water. De bebouwing blijft veelal beperkt tot een enkele verdwaalde boerderij. Wonderlijk genoeg bevond alleen het middelpunt van kaart 60A zich in een dichtbebouwde omgeving, namelijk in Roosteren. Het middelpunt van kaart 40B is helemaal curieus: een woonkamer in Velp. Dit heeft geleid tot foto’s die worden gedomineerd door onder meer een droogboeket en een lampenkap in een massief eikenhouten omgeving. Ook de in oostelijke richting in Zutphen (middelpunt van kaart 33A) genomen foto is bijzonder. En wel omdat het de enige is waarop mensen zijn te zien: twee fietsende jongens van een jaar of tien.

Net als Een bezoek aan alle 863 gemeenten van Nederland 1972 is Objectief Nederland een boek waarin je eindeloos blijft bladeren, foto’s met elkaar vergelijkend en zoekend naar bepaalde patronen, je intussen afvragend hoe het er nu ter plekke uit zal zien. De uitvoerige documentatie en gedetailleerde verantwoording maken het helemaal tot een fantastisch boek. Toch zou het hier nooit aan de orde zijn gekomen als het niet óók vier in Horst aan de Maas genomen foto’s had bevat. Waarover uiteraard het nodige te zeggen valt. Lees dat hier.

N.B. Objectief Nederland is verschenen naar aanleiding van de gelijknamige tentoonstelling die nog tot 26 september is te zien in het Rijksmuseum (klik hier).